Σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, η «Παραδοσιακή Ιατρική» είναι ένας γενικός όρος που περιλαμβάνει όλα τα μακραίωνα θεραπευτικά συστήματα της ανθρωπότητας, μαζί με το σύνολο της θεραπευτικής γνώσης, των ικανοτήτων και πρακτικών που βασίζονται σε θεωρίες, εμπειρίες και βιώματα των αυτόχθονων πολιτισμών από την αρχαιότητα έως την σημερινή εποχή. Τα συστήματα αυτά χρησιμοποιούνται για την διατήρηση της υγείας, καθώς επίσης και για την πρόληψη, τη διάγνωση, την βελτίωση ή και θεραπεία ασθενειών του σώματος και του νου. Μερικά από αυτά είναι το σύστημα της Ινδικής Ayurveda, η Παραδοσιακή Κινέζικη Ιατρική, η Περσική ιατρική Unani, η Θιβετάνικη Ιατρική, η Ιαπωνική Ιατρική Kampo, η Ελληνική Ιπποκρατική Ιατρική, η Ευρωπαϊκή Φυσικοπαθητική, σαμανικά συστήματα θεραπείας του Αμαζονίου, της Αφρικής κλπ. Ο ΠΟΥ έχει ανοίξει την συζήτηση για την μελέτη, ανάπτυξη, προώθηση κι ενσωμάτωση της Παραδοσιακής Ιατρικής στα συστήματα υγείας ήδη από το 1977 κατά το 1ο Διεθνές Συμβούλιο για την Παραδοσιακή Ιατρική, στη Γενεύη. Από τότε έχουν πραγματοποιηθεί πολλαπλά παρόμοια συμβούλια που προωθούν την διεθνή στανταρτοποίηση της Παραδοσιακής Ιατρικής με στόχο την βελτίωση της έρευνας κι εφαρμογής της.
Πηγές:
Benchmarks for the Training and Practice of Acupunctures. (2021). Geneva: World Health Organisation.
Global Report on Traditional and Complementary Medicine. (2019). Geneva: World Health Organisation.
Report on the Promotion and Development of Traditional Medicine. (1978). Geneva: World Health Organisation.
Στα ελληνικά ο όρος CAM μεταφράζεται ως «Συμπληρωματική κι Εναλλακτική Ιατρική». Συνήθως χρησιμοποιούνται στα ανεπτυγμένα μέρη του κόσμου αντί του όρου «Παραδοσιακή Ιατρική», για μια ευρεία γκάμα θεραπευτικών πρακτικών ανεξάρτητων είτε από τις τοπικές παραδοσιακές μεθόδους θεραπείας είτε από την σύγχρονη βιοχημική ιατρική. Οι μέθοδοι συμπληρωματικής και εναλλακτικής ιατρικής συνήθως δεν είναι ενσωματωμένες στα συστήματα υγείας πολλών χωρών. Μεταξύ άλλων περιλαμβάνουν τον βελονισμό, την παραδοσιακή κινέζικη ιατρική, την αγιουβερδική ιατρική, την ανθρωποσοφική ιατρική, τη βοτανοθεραπεία/φυτοθεραπεία, την ομοιοπαθητική, τη φυσιοπαθητική, την οστεοπαθητική, τη χειροπρακτική, τις ενεργειακές θεραπείες κ.α.
Πηγές:
Global Report on Traditional and Complementary Medicine. (2019). Geneva: World Health Organisation.
EUROCAM, ανακτήθηκε από: https://cam-europe.eu/cam-modalities/
Ο πυρήνας της βασικής θεωρίας της Παραδοσιακής Κινέζικης Ιατρικής (ΠΚΙ) είναι ηλικίας περίπου 5000 ετών. Πρωτοεμφανίζεται περί το 2800 πΧ στο Εγχειρίδιο της Αλλαγής «Yijing» κι είναι η ιδέα της εναλλαγής του λεγόμενου «Yinyang». Οι έννοιες του yin και yang μεταφράζονται κυριολεκτικά ως «η σκιερή και η φωτεινή πλευρά ενός λόφου». Κατ’ ουσίαν αναφέρονται στην παρατήρηση της εναλλαγής του ηλιακού φωτός και της έλλειψής του στη φύση. Δυο χιλιετίες αργότερα περί τον 8ο αι. πΧ αναπτύσσεται από τους κινέζους νατουραλιστές φιλόσοφους της εποχής η δεύτερη θεμελιώδης θεωρία Wuxing – ή στα ελληνικά των «πέντε Φάσεων» – που σταδιακά ενσωματώθηκε στην προηγούμενη θεωρία δημιουργώντας ένα πιο πολύπλοκο σύστημα ερμηνείας των φυσικών φαινομένων.
Ένα από αυτά τα φαινόμενα ήταν η ίδια η ασθένεια. Ως και τον 3ο – 2ο αι. πΧ. η ασθένεια αποδιδόταν σε μεταφυσικές επιρροές δυσαρεστημένων θεοτήτων ή εχθρικών δαιμόνων. Μετά από προσεκτική παρατήρηση συνέβη μια νεωτερική τομή στην σκέψη των κινέζων ιατρών της εποχής, όμοια με αυτή που συνέβη δυο αιώνες νωρίτερα στην ανατολική Μεσόγειο από τον Ιπποκράτη. Οι τομές αυτές έφεραν την αλλαγή του ιατρικού παραδείγματος στην ανθρωπότητα, όπου η ασθένεια δεν αποδιδόταν πλέον σε εξωγενείς μεταφυσικούς παράγοντες αλλά ήταν αποτέλεσμα της εναλλαγής των φυσικών φαινομένων. Τις πρώτες καταγραφές του νέου παραδείγματος στην Άπω Ανατολή συναντούμε τον 2ο αι. πΧ στο Εγχειρίδιο του Κίτρινου Αυτοκράτορα «Huangdi Neijing».
Οι μέθοδοι που χρησιμοποιεί η ΠKI για την πρόληψη και αποκατάσταση της υγείας είναι η διατροφή, η άσκηση, η μάλαξη, ο βελονισμός, η μοξαθεραπεία, η βεντουζοθεραπεία, η δερματική απόξεση γκουασά και η βοτανοθεραπεία. Όλες οι παραπάνω μέθοδοι λειτουργούν υπό μια εννιαία ολιστική θεωρία διάγνωσης, που επιτρέπει την σύνδεση φαινομενικά αταίριαστων πληροφοριών, προς την επίτευξη της πληρέστερης διαγνωστικής εικόνας του πάσχοντα. Η ΠΚΙ είναι ένα πλήρες σύστημα πρόληψης και θεραπείας με συμπαγές θεωρητικό υπόβαθρο, που έχει εξελιχθεί επί αιώνες δια μέσω της παρατήρησης. Είναι ένα ζωντανό οργανικό σύστημα σε αδιάσπαστη συνέχεια από τον 2ο αι. πΧ που εξακολουθεί να εξελίσσεται, και εισέρχεται στον 21ο αιώνα ενσωματώνοντας τις νέες εξελίξεις από τον χώρο της σύγχρονης βιοχημικής ιατρικής.
Ο διεθνής όρος TCM μεταφράζεται στα ελληνικά ως «Παραδοσιακή Κινέζικη Ιατρική». Ως όρος χρησιμοποιήθηκε μετά την Πολιτιστική Επανάσταση της Κίνας από τον Μάο Τσεντόνγκ. Το 1954 με αφετηρία το πανεπιστήμιο της πόλης Νάντζινγκ δημιουργήθηκε το πρώτο πανεπιστημιακό πρόγραμμα ΠΚΙ. Στην Ευρώπη, τα πρώτα εκπαιδευτικά ιδρύματα ΠΚΙ σχηματίζονται στην Μεγάλη Βρετανία, την Γαλλία, την Γερμανία και την Ιταλία ήδη από από την δεκαετία του 1960.
Σήμερα ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, σε συνεργασία με τις κινέζικες συνομοσποδίες διεθνούς εμβέλειας WFAS (World Federation of Acupuncture Societies), WFCMS (World Federation of Chinese Medicine Societies) και τον Ελβετικό οργανισμό διεθνούς στανταρτοποίησης ISO (International Standardization Organisation), προωθούν την ΠΚΙ προς μια διεθνώς στανταρτοποιημένη εκδοχή της με απώτερο στόχο την διευκόλυνση της έρευνας, την πρακτική εφαρμογή της και την ένταξή της στα συστήματα υγείας των κρατών. Από το 2021 ο ΠΟΥ εκδίδει τις τελευταίες οδηγίες για την εκπαίδευση και ασφαλή πρακτική του βελονισμού, της μάλαξης Τουινά καθώς και άλλων εναλλακτικών θεραπειών. Την 1-1-2022 εξέδωσε την επίσημη 11η έκδοση της «Διεθνούς Ταξινόμησης Νόσων και Ασθενειών» όπου για πρώτη φορά συμπεριλαμβάνεται η ορολογία της ΠΚΙ σε επίσημο ιατρικό εγχειρίδιο.
Στην Ευρώπη κύριος οργανισμός εκπροσώπησης της ΠΚΙ είναι ο ETCMA (European Traditional Chinese Medicine Association) ο οποίος με την σειρά του είναι μέλος του ευρύτερου Ευρωπαϊκού συνασπισμού συμπληρωματικής κι εναλλακτικής ιατρικής EUROCAM με έδρα τις Βρυξέλλες. Στην Ελβετία από το 2015 οι συμπληρωματικές κι εναλλακτικές θεραπείες είναι πλήρως ρυθμισμένες και καλύπτονται από τις ασφάλειες υγείας. Στην χώρα αυτή η ΠΚΙ θεωρείται μια από τις τέσσερις εξειδικεύσεις του επαγγελματικού τίτλου «Φυσιοπαθητικός», με τις άλλες να είναι η Αγιουρβέδα, η Ομοιοπαθητική και η Ευρωπαϊκή Ανθρωποσοφική ιατρική που έχει τις ρίζες της στην αρχαία Ελληνική Ιπποκρατική ιατρική.
Σήμερα υπάρχουν πέντε (5) κύριες μεγάλες κατηγορίες κινέζικης ιατρικής και βελονισμού οι οποίες έχουν προκύψει από τις πολλαπλές ζυμώσεις που έχει υποστεί η κινέζικη ιατρική με την σύγχρονη βιοϊατρική ήδη από τα μέσα του 20ου αιώνα. Η κινέζικη ιατρική για χιλιάδες χρόνια ήταν ένα συνονθύλευμα θεραπευτικών μεθόδων, παραδοσιακών σχολών και οικογενειακών γενεαλογιών. Την δεκαετία του 1950 λόγω της ανάγκης ιατρικής περίθαλψης στο νέο αχανές κράτος, με την ταυτόχρονη έλλειψη ιατρικού προσωπικού σύγχρονης βιοϊατρικής, το νέο κομμουνιστικό καθεστώς προέβη σε μια απόπειρα μάλλον βίαιης ομογενοποίησης των διαφόρων παραδοσιακών γενεαλογιών. Πολλοί παραδοσιακοί θεραπευτές αυτομόλησαν στην γειτονική Ταϊβάν η οποία έγινε το θησαυροφυλάκιο της παλιάς γνώσης. Το αποτέλεσμα της νέας ομογενοποιημένης κινέζικης ιατρικής είναι αυτό που αργότερα έγινε γνωστό και στην δύση ως «Παραδοσιακή Κινέζικη Ιατρική» κι η οποία το 1954 εντάχθηκε για πρώτη φορά στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση της Κίνας.
Την δεκαετία του 1970 η ΠΚΙ κάνει την εμφάνισή της και στην δύση, κυρίως μέσω του βελονισμού, ως ένα νέο εξωτικό προϊόν. Ο βελονισμός κέντρισε την περιέργεια της επιστημονικής κοινότητας καθώς δεν μπορούσε να εντοπίσει με ακρίβεια το μηχανισμό δράσης του. Μετά από πληθώρα ερευνών, η δυτική ιατρική κοινότητα θέλοντας να απεμπλακεί από τις εκκεντρικές έννοιες της παραδοσιακής κινέζικης βασικής θεωρίας, σταδιακά προσαρμόζει την τεχνική του βελονισμού σύμφωνα με την σύγχρονη ανατομία, την φυσιολογία, την παθολογία και την επιστημονική έρευνα δημιουργώντας ένα νέο κλάδο του βελονισμού που ονομάστηκε «ιατρικός βελονισμός». Στη χώρα μας προωθείται ο ιατρικός βελονισμός, μερικές φορές εις βάρος του παραδοσιακού βελονισμού.
Μια τρίτη μεγάλη κατηγορία βελονισμού είναι η μέθοδος της «ξηρής βελόνας». Ο όρος πρωτοεμφανίστηκε το 1947 κι αρχικά η τεχνική προέκυψε από την χρήση ενδομυικής σύριγγας που έδειξε αναλγητικά αποτελέσματα. Μετά την εμφάνιση του κινέζικου βελονισμού στην δύση την δεκαετία του 1970, υπήρξε μια σύγχυση μεταξύ των δυο τεχνικών ως το 1979 και την έκδοση έρευνας από την Τσεχοσλοβακία, με την οποία διαχωρίστηκαν αποφασιστικά οι δύο μέθοδοι. Από τις αρχές του 2000 έχει υπάρξει ξανά μια έντονη αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για την μέθοδο της ξηρής βελόνας από τους φυσικοθεραπευτές και κατόπιν από οστεοπαθητικούς και χειροπράκτες.
Η τέταρτη κατηγορία είναι ακόμη πιο πρόσφατη κι αφορά την σύντηξη της ΠΚΙ με την σύγχρονη βιοϊατρική υπό το όνομα της λεγόμενης «Integrative ιατρικής». Θα λέγαμε πως είναι μια απόπειρα επαναϋιοθέτησης των ολιστικών αρχών των παραδοσιακών ιατρικών συστημάτων από την σύγχρονη βιοϊατρική σ’ ένα επιστημονικό πλαίσιο.
Τέλος, η τελευταία μεγάλη κατηγορία προέρχεται από την ακαδημαϊκή κοινότητα κινέζικης ιατρικής προερχόμενη κυρίως από τις ΗΠΑ. Συνήθως πρόκειται για Αμερικανούς που σπούδασαν στην Κίνα και μιλούν άπταιστα κινέζικα. Μέσα από την μελέτη των κλασσικών κειμένων της κινέζικης ιατρικής αλλά και την επαφή με μάστερ παραδοσιακών, οικογενειακών στυλ κινέζικης ιατρικής που παρέμειναν κρυμμένα έως και πριν 15-20 χρόνια, και την ανταλλαγή γνώσης σε υψηλό ακαδημαϊκό επίπεδο, διαμόρφωσαν μια τάση διαχωρισμού από την ευρέως γνωστή ΠΚΙ κι επιστροφής στις ρίζες της κινέζικης ιατρικής. Η τάση αυτή απέκτησε το όνομα «Κλασσική Κινέζικη Ιατρική» και πλέον κερδίζει διαρκώς έδαφος στην δια βίου εκπαίδευση των θεραπευτών ΠΚΙ.
Από τις μεθόδους της ΠΚΙ είχε εισαχθεί στην Ελλάδα κυρίως ο βελονισμός, από μια ομάδα πρωτοπόρων οραματιστών ιατρών με πρωτεργάτη τον Δρ. Γιάγκο Καράβη, ήδη από την δεκαετία του 1970. Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, η ΠΚΙ άρχισε να διδάσκεται ανοιχτά και σε μη ιατρούς από ιδιωτικές σχολές, με πρωτεργάτη τον Δρ. Αλέξανδρο Τηλικίδη. Τα τελευταία 20 χρόνια οι σχολές αυτές έχουν παράξει πληθώρα επαγγελματιών θεραπευτών ΠΚΙ.
Οι συμπληρωματικές και εναλλακτικές θεραπείες στην Ελλάδα δεν υπάγονται σε κάποιο κρατικό ρυθμιστικό πλαίσιο, αλλά βρίσκονται σε καθεστώς «αυτορρύθμισης». Παρόλα αυτά τα τελευταία 10 χρόνια οι ελληνικές φορολογικές υπηρεσίες που υπάγονται στο Υπουργείο Οικονομικών, έχουν αποδώσει κατηγορία «Κωδικών Αριθμών Δραστηριότητας (ΚΑΔ) σχετικών με την ανθρώπινη υγεία και την κοινωνική μέριμνα», υπό τον αριθμό 86.90. Στην υποκατηγορία 86.90.19 υπάγονται οι ΚΑΔ Βελονισμού 86.90.19.01 και Βοτανοθεραπείας 86.90.19.02 μεταξύ άλλων.
Τον Δεκέμβριο 2021 η Δημόσια Υπηρεσία Απασχόλησης (πρώην ΟΑΕΔ) που υπάγεται στο Υπουργείο Εργασίας υιοθέτησε την πανευρωπαϊκή βάση επαγγελμάτων, δεξιοτήτων κι ικανοτήτων ESCO στην οποία περιλαμβάνεται, μεταξύ άλλων εναλλακτικών θεραπειών, και ορίζεται με σαφήνεια το επάγγελμα του «Θεραπευτή Παραδοσιακής Κινέζικης Ιατρικής» με κωδικό 2230.2.3. Αναμένουμε προσεχώς την απόδοση σχετικού ΚΑΔ και για το επάγγελμα του Θεραπευτή ΠΚΙ από τις φορολογικές υπηρεσίες.
